Klauzule niedozwolone w umowach o pracę

Strony umowy o pracę mają pewną swobodę w kształtowaniu jej treści, muszą jednak pamiętać o istotnych ograniczeniach wynikających z przepisów prawa pracy. Pracodawcy często nie są ich świadomi i wprowadzają do umowy postanowienia, które mają charakter klauzul niedozwolonych. Przed zaproponowaniem potencjalnemu pracownikowi warunków zatrudnienia warto więc się dowiedzieć, jakie postanowienia nie powinny znaleźć się w umowie o pracę i jakie mogą być konsekwencje ich wprowadzenia.

Zasada uprzywilejowania pracownika

Zgodnie z treścią art. 18 § 1 Kodeksu pracy (dalej: k.p.) postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. § 2 powyższego przepisu stanowi, że postanowienia umów i aktów, o których mowa w § 1, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednio przepisy prawa pracy. Wskazany przepis Kodeksu pracy określa tzw. zasadę uprzywilejowania pracownika. Wynika z niej, że strony w ramach swobody kształtowania stosunku pracy nie mogą skutecznie zawrzeć w umowie o pracę postanowień, które będą mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Takie mniej korzystne postanowienia są z mocy prawa uznawane za nieważne i zamiast nich stosuje się odpowiednio przepisy prawa pracy. Zasada uprzywilejowania pracownika oznacza więc, że prawo pracy wyznacza pewien standard w odniesieniu do pozycji pracownika w stosunku pracy, od którego odstępstwo w ramach umowy dopuszczalne jest wyłącznie na jego korzyść. Co istotne, jeśli w umowie o pracę znajdą się postanowienia mniej korzystne dla pracownika, niż przewidują to przepisy prawa pracy, to wyłącznie te postanowienia uznawane są za nieważne, a nie cała umowa. Z powyższego jednoznacznie wynika, że postanowienia mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy stanowią klauzule niedozwolone, których pracodawca powinien unikać. Co prawda klauzule niedozwolone w umowach o pracę nie wywołują żadnych skutków prawnych, jednak wpływają negatywnie na wizerunek pracodawcy.

Przykładowe klauzule niedozwolone w umowach o pracę

Poniżej zostaną zaprezentowane przykładowe klauzule niedozwolone, które w praktyce pojawiają się w umowach o pracę, a których pracodawcy powinni się wystrzegać:

[1] Zakaz konkurencji

W czasie trwania niniejszej umowy pracownik nie może podejmować jakiejkolwiek działalności zarobkowej na rzecz innych podmiotów.

Komentarz:

Zgodnie z art. 1011 § 1 k.p. w zakresie określonym w odrębnej umowie pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 kwietnia 2008 r. (sygn. akt: II PK 268/07), postanowienie umowy o pracę przewidujące zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia w zakresie niestanowiącym działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy jest nieważne (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.), gdyż stanowi obejście zakazu wynikającego z art. 1011 § 1 k.p. Zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez pracownika może być wprowadzony w umowie o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy. Dotyczyć to może jednak tylko wykonywania dodatkowej pracy stanowiącej działalność konkurencyjną względem pracodawcy.