"Zrobię to jutro" - jak walczyć z prokrastynacją?

Jest piątek, ciepłe wiosenne popołudnie. Powoli zaczynasz myśleć o planowanym weekendzie poza miastem. Jednym uchem słyszysz tykający zegar i rzucasz się do szaleńczej walki z czasem, żeby skończyć raport, który trzeba było oddać do końca dnia. Karcisz się pod nosem, narzekając, że znowu zostawiasz wszystko na ostatnią chwilę. Był przecież czas, żeby zająć się sprawą, jednak wtedy ważniejsze było kolejne sprawdzenie skrzynki mailowej, kontrola, czy na LinkedIn nie pojawił się nowy film ulubionego guru sprzedaży, lub kawa, która akurat wydawała się niezbędna do przeżycia. Brzmi znajomo? Jeżeli tak, to wiedz, że nie tylko ty tak masz.

Oczywiście zdarzają się w życiu momenty, kiedy w cudowny sposób odkrywamy, jak przestać odkładać rzeczy na później i wziąć się do pracy. Niektórzy wierzą, że prokrastynacja to wymysł obecnych czasów, ponieważ wszyscy mają tyle na głowie i są tak zabiegani, że nie da się wszystkiego zrobić w wyznaczonym terminie. Jednak ludzkość już od wielu wieków odkłada rzeczy na później. W czasach Arystotelesa i Sokratesa, którzy żyli w IV i V wieku p.n.e., takie zachowania nazywano akrazją. Jest to określenie sytuacji, w której człowiekowi brak silnej woli do działania, pomimo że wie, że to działanie jest słuszne i potrzebne.

Dlaczego odkładamy na później?

Zanim jednak powiem więcej o przyczynach naszego działania (albo jego braku), chcę podkreślić, że prokrastynacja nie jest lenistwem! Pomiędzy tymi dwoma zachowaniami istnieje zasadnicza różnica, która pozwala nam je od siebie odróżnić. Gdy mówimy o prokrastynacji, mamy na myśli sytuację, kiedy czegoś nie robimy, chociaż chcemy to zrobić. Wiemy, że to dla nas ważne, ale nieustannie coś nas przed tym powstrzymuje. Kiedy jednak nie robimy czegoś, ponieważ zwyczajnie nie chcemy tego zrobić, nie mamy na to ochoty lub nie jest to dla nas ważne, mówimy o lenistwie.

Różne badania mówią, że na prokrastynację cierpi od 15 do 20% społeczeństwa. Mowa tutaj o sytuacji, kiedy chroniczna nieumiejętność wykonania zadania w wyznaczonym terminie znacznie wpływa na komfort, życie zawodowe i rodzinne takiej osoby. W społeczeństwie można wyróżnić trzy podstawowe typy prokrastynatorów, a w zasadzie powodów, z jakich dochodzi do takich zachowań.

Typy prokrastynatorów:

Typ A – poszukiwacze wrażeń. Do tej grupy osób należą wszyscy ci, którzy, jak twierdzą, lubią pracować pod presją czasu i najlepiej czują się, kiedy wszystkie terminy sypią się na głowę. Dzięki temu mają szansę finalnie osiągnąć status mitycznego bohatera, który „zawsze daje radę”.

Typ B – ostrożni działacze. Opisać ich można słowami „chcę, ale się boję”. Boją się w zasadzie zarówno porażki, jak i zwycięstwa. Najbardziej zajęci są myśleniem, co inni sobie pomyślą, co skutecznie paraliżuje ich przed działaniem.

Typ C – prokrastynatorzy decyzyjni. Obawiają się podjąć jakiekolwiek działanie, czy nawet decyzję co do działania, ponieważ przeraża ich branie odpowiedzialności za ich skutki.

Co zatem powoduje, że znajdujemy się w jednej z tych grup, oraz jakie zachowania i uwarunkowania sprawiają, że jesteśmy bardziej podatni na prokrastynację? Dokładniejsze badania na ten temat prowadzone są m.in. w Pracowni Obrazowania Mózgu w Instytucie Biologii Doświadczalnej Polskiej Akademii Nauk. Bardzo wiele badań wskazuje na dużą korelację prokrastynacji z regulacją emocji oraz z cechą osobowości, jaką jest impulsywność. Osoby cechujące się takimi działaniami regulują poziom emocji poprzez ich nasilanie (jak w przypadku typu A) lub też poprzez chwilowe zmniejszanie stresu podjęcia decyzji (jak w przypadku typu C). Osoby impulsywne dużo łatwiej ulegają również czynnikom rozpraszającym uwagę. Jeżeli zaliczamy się do takich ludzi, to na przykład, jeśli mamy przygotować ważny raport na spotkanie zarządu, ale w tej samej chwili jeden z handlowców zamknął z sukcesem ważny projekt, czym prędzej rzucimy wszystko, żeby móc świętować to wydarzenie z naszym zespołem¹.