Błazen, król czy rycerz?

"Działamy pod wpływem całkowicie automatycznych procesów znajdujących się poza naszą kontrolą i nie mamy o tym pojęcia”.

Czy autor powyższych słów to:

1. Zafascynowany Freudem psychoanalityk szukający wszędzie nieświadomych popędów?
2. Oderwany od życia filozof, który w wieży z kości słoniowej kreśli metafizyczne wizje?
3. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii?

Trzecia, najmniej intuicyjna odpowiedź, jest prawdziwa. Psycholog i ekonomista, Daniel Kahneman, w licznych badaniach wykazał, że przekonanie o ludzkiej racjonalności często bywa iluzją. O naszych decyzjach przesądzają najczęściej procesy automatyczne, a dopiero później wmawiamy sobie sensowność podjętych działań. W psychologii zjawisko to nazywa się racjonalizacją. Przykładowo już po maksymalnie kilku sekundach wiemy, czy lubimy nowo poznaną osobę. Świadomy umysł potrzebuje jednak dorobić filozofię, uzasadniając podjętą decyzję. Stwierdzamy zatem, że Stefan jest fajny, ponieważ zna się na piłce nożnej, a Kazika nie lubimy, bo ma brudne buty.

Co ciekawe, większość ludzi jest absolutnie przekonana, że działa w pełni świadomie. Niestety taka postawa uniemożliwia sprawdzenie, co kryje się w świecie naszych głębokich przekonań, zwanym potocznie intuicją. Stąd biorą się wewnętrzne konflikty, spadki motywacji lub po prostu sabotaże. W takiej sytuacji postępujemy wbrew logice, jakbyśmy chcieli sobie zaszkodzić.

Metafora jest kluczem do umysłu

To proste zdanie bardzo jasno ilustruje moc metafor. Dzięki odwołaniu w śródtytule do klucza jako symbolu dostępu wystarczyło pięć słów, by zrozumiale wyjaśnić korzyści ze stosowania metafor. Dla porównania poniżej wymienię je w tradycyjnej formie:

• zrozumienie własnych przekonań, wartości i zachowań,
• poznanie prawdziwych motywacji rozmówcy,
• skuteczniejsza komunikacja,
• jasny i mocniejszy przekaz,
• uproszczenie skomplikowanych informacji,
• wpływ na wyobraźnię i emocje,
• zwiększenie efektywności perswazji,
• pobudzenie kreatywności.

Ważne jest zrozumienie, że jesteśmy zanurzeni w świecie metafor i symboli, które nie tylko opisują, ale też tworzą rzeczywistość. Przykładowo, pracownik przekonany, że jest tylko trybem w korporacyjnej maszynie – niczym bohater piosenki Lady Pank (pt. Zamki na piasku), mając ciekawy pomysł, prawdopodobnie go przemilczy, bo przecież „on tu nie jest od myślenia”. Z kolei Mariusz Pudzianowski, który jak powszechnie wiadomo „tanio skóry nie sprzeda”, będzie walczył do końca – zarówno na ringu, jak i negocjując kontrakty reklamowe. Prawdopodobnie dlatego też dziennikarze twierdzą, że – umawiając się na wywiad – wspomniany zawodnik MMA żąda zwrotu kosztów paliwa. Słuchając uważnie klientów, kolegów z pracy lub szefa, możemy zrozumieć, co naprawdę nimi kieruje.